Cộng động quốc tế đặc biệt quan tâm tới Hội nghị tổng kết Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân diễn ra từ ngày 3-5-2010, Hội nghị này nhằm đánh giá thực hiện Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân – NPT và bởi nó diễn ra trong bối cảnh Mỹ và Nga vừa hoàn tất các cuộc đàm phán về 3 phụ lục liên quan tới Hiệp ước cắt giảm vũ khí tiến công chiến lược (START) mới nhằm cắt giảm kho vũ khí hạt nhân của mỗi bên. Hội nghị tổng kết NPT cứ 5 năm một lần và diễn ra trong thời điểm có nhiều nước cho rằng, vũ khí hạt nhân có tầm quan trọng sống còn đối với an ninh quốc gia và chiến lược răn đe. Hơn 100 quốc gia đã cử đại diện cấp cao tới tham dự hội nghị, đây sẽ là cơ hội để các nước trên thế giới cùng thảo luận về những giải pháp tiến tới hạn chế và cuối cùng phá hủy loại vũ khí giết người hàng loạt này.

Có thể nói, Ai-rơ-len là quốc gia soạn thảo hiệp ước và 1-6-1968 được chọn là ngày khởi đầu tiến trình tham gia ký NPT. Phần Lan là nước đầu tiên ký hiệp ước và năm 1992, cả 5 quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân đều ký NPT. Ngày 11-5-1995, tại Niu Y-oóc, hơn 170 quốc gia đã quyết định mở rộng hiệp ước này. Tính đến nay đã có 189 quốc gia tham gia hiệp ước NPT. Ấn Độ, Pa-ki-xtan và I-xra-en vẫn từ chối ký hiệp ước này, còn CHDCND Triều Tiên đã rút khỏi NPT từ ngày 10-1-2003.

Sau một cuộc tranh luận kéo dài vài tháng, chính quyền Oa-sinh-tơn quyết định sẽ công bố về số lượng vũ khí hạt nhân. Các tổ chức kiểm soát vũ khí ước tính, kho hạt nhân của Mỹ có 9.000 vũ khí, với gần 5.000 trong số đó hoạt động và số còn lại đang chờ giải giáp.

Tại hội nghị này, Ngoại trưởng Mỹ Hi-la-ry Clin-tơn sẽ tiết lộ quy mô và số lượng vũ khí trong kho hạt nhân của Mỹ. Giới truyền thông cho rằng, thông qua hội nghị lần này, Mỹ sẽ cố gắng kêu gọi tất cả các nước tham gia hiệp ước tái khẳng định cam kết của họ đối với NPT. Mỹ cũng muốn tăng cường 3 trụ cột của NPT, đó là không phổ biến hạt nhân, giải giáp vũ khí hạt nhân, sử dụng năng lượng hạt nhân một cách hoà bình.

Động thái này được đánh giá là một nỗ lực nhằm khuyến khích sự công khai từ các nước khác, bằng cách chứng tỏ sự tiến bộ của Mỹ trong giảm thiểu kho hạt nhân thời chiến tranh Lạnh.

Mới đây, các quan chức Mỹ đã tổ chức nhiều cuộc hội đàm với Ai Cập xoay quanh một kế hoạch nhằm xây dựng Trung Đông thành một khu vực phi hạt nhân, một phần nỗ lực vô hiệu hóa chương trình hạt nhân I-ran. Mỹ cũng đã thảo luận đề xuất này với Liên đoàn Ả-rập và các thành viên khác của Phong trào Không liên kết.

Tuy nhiên, các nhà chức trách Mỹ thừa nhận, hội đàm về vùng phi hạt nhân có thể không đạt được tiến bộ nếu không có chuyển biến tích cực trong tiến trình hòa đàm Ả-rập và I-xra-en. Sáng kiến mới nhất có thể làm gia tăng căng thẳng giữa Tổng thống Ba-rắc Ô-ba-ma và Thủ tướng I-xra-en Ben- gia-min Nê-tan-y-a-hu. Bởi I-xra-en chưa bao giờ công khai thừa nhận họ có vũ khí hạt nhân và tiếp tục chính sách mập mờ sau khi khánh thành lò phản ứng hạt nhân Đi-mô-na năm 1965.

Tổng thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-mun đã kêu gọi thế giới cần tiếp tục nhân rộng các khu vực phi vũ khí hạt nhân và ông cũng cho rằng, việc Tổng thống Mát-mút A-mê-đi-nê-giát tham dự hội nghị sẽ rất hữu ích nếu như nhà lãnh đạo I-ran đưa ra những đề nghị mang tính xây dựng trong việc giải quyết chương trình hạt nhân của Tê-hê-ran. Thế nhưng, cũng chưa rõ quan điểm của I-ran về vấn đề nhạy cảm này, đồng thời cũng kêu gọi Tê-hê-ran nối lại đàm phán với các nước hữu quan, cũng như hợp tác đầy đủ với Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA). Nếu I-ran nói rằng họ sẵn sàng tuân thủ Hiệp ước Không phổ biến Hạt nhân, đó sẽ là một tin được hoan nghênh. Hơn nữa, dù Mát-xcơ-va có thất vọng trước những phản ứng tiêu cực của Tê-hê-ran với đề xuất của cộng đồng quốc tế trong việc giải quyết căng thẳng xung quanh chương trình hạt nhân của nước này, song Ngoại trưởng Nga Xéc-gây La-vơ-rốp vẫn nhấn mạnh, việc sử dụng vũ lực đối với I-ran sẽ dẫn tới một thảm họa.

Điều đó cho thấy, việc 5 khu vực phi vũ khí hạt nhân vừa được ký kết thành lập hôm 30-4 bao gồm khu vực Mỹ La-tinh và Ca-ri-bê, Nam Thái Bình Dương, Đông Nam Á, Trung Á và châu Phi là thành công của phong trào giải trừ quân bị. Tuy nhiên, mục tiêu của nhân loại là biến toàn cầu trở thành khu vực phi vũ khí hạt nhân.

Vì thế, dư luận cho rằng, một trong những thách thức chủ chốt của hội nghị lần này là làm cho Hiệp ước NPT có hiệu lực hơn trong các lĩnh vực giải trừ vũ khí hạt nhân, không phổ biến hạt nhân và sử dụng năng lượng hạt nhân vào các mục đích hòa bình.

ĐÌNH ANH