Sự tái khởi động trong quan hệ Nga-Mỹ là những điều được dư luận quan tâm và chờ đợi nhất.Tiếp theo tuần trăng mật ngắn ngủi sau sự kiện 11-9-2001, quan hệ Nga-Mỹ đã xấu đi nghiêm trọng do những va chạm chiến lược, chủ yếu xuất phát từ sự trỗi dậy mạnh mẽ và quyết tâm khẳng định vị thế cường quốc của Nga trước sự lấn lướt của Mỹ và NATO. Những căng thẳng này xuất phát từ vấn đề hạt nhân của I-ran, việc mở rộng NATO đến việc triển khai hệ thống phòng, chống tên lửa đạn đạo tại Ba Lan. Căng thẳng lên đến đỉnh điểm khi nổ ra cuộc chiến giữa Nga và Gru-di-a, một đồng minh của Mỹ và NATO tại Cáp-ca-dơ. Tuy nhiên, chính quyền Ô-ba-ma đã có một số động thái chủ động cải thiện quan hệ với Nga. Ngoài một số cuộc điện đàm với cá nhân Tổng thống Mét-vê-đép và Thủ tướng Pu-tin, Tổng thống Ô-ba-ma còn có thư riêng cho Tổng thống Mét-vê-đép, nói rõ ý muốn cải thiện quan hệ với Nga. Thậm chí còn ngầm ám chỉ Mỹ sẽ xem xét lại việc xây dựng hệ thống phòng, chống tên lửa ở Đông Âu nếu Nga giúp Mỹ trong việc gây sức ép ngăn cản I-ran phát triển chương trình hạt nhân.

Chính quyền Ô-ba-ma đang chứng tỏ quyết tâm trong việc kết thúc kỷ nguyên đối đầu và khép kín của chính quyền Bu-sơ. Mát-xcơ-va ghi nhận Oa-sinh- tơn đã “vun trồng” quan hệ Mỹ-Nga một cách xây dựng và Nga sẵn sàng đáp lại những thiện ý đó. Cả hai bên cũng đều hiểu rằng xích lại gần nhau giữa Mỹ và Nga là cơ hội lớn không được phép bỏ lỡ.

Nguyên nhân sâu xa đã thúc đẩy Mỹ và Nga hợp tác thay vì đối đầu, bởi từ kinh nghiệm của cuộc chiến tranh lạnh đã cho thấy sự gây căng thẳng luôn đe dọa trên toàn thế giới và nay người ta không muốn trở lại thời kỳ đó nữa. Nga cho rằng, không riêng gì với nước Mỹ mà là trách nhiệm cả châu Âu cùng nhau thảo luận các phương án nhằm đưa ra cách hiểu chung về mối đe dọa của vũ khí hạt nhân, cũng như các biện pháp áp dụng để vô hiệu hóa những mối đe dọa này. Bởi việc xây dựng một khuôn khổ an ninh mới cho châu Âu vẫn còn là thách thức lớn, chừng nào những nghi kỵ giữa hai bên vẫn còn tồn tại.

Những nước có tiềm năng quân sự lớn nhất thế giới mà hòa bình với nhau thì rất tốt cho họ và cho cả thế giới. Hơn nữa, trong bối cảnh Trung Quốc đang trỗi dậy mạnh mẽ và Mỹ đang phải đương đầu với vô số vấn đề, thì việc kéo Nga gần lại phương Tây là việc nên làm, cần thiết và cũng là tự nhiên. Kể từ thời Pi-ốt Đại Đế, Nga luôn muốn mở cửa sang châu Âu. Tiến trình sắp tới, nếu Nga trở thành một phần của châu Âu thì vấn đề hòa bình, an ninh của châu Âu coi như được giải quyết.

Cả Oa-sinh-tơn và Mát-xcơ-va đều hiểu rằng, phải bỏ qua các điểm khác biệt để cùng nhau giải quyết các vấn đề kinh tế và chính trị thế giới. Đó cũng là những yếu tố thúc đẩy quan hệ ngoại giao Nga-Mỹ ngày càng tiến lại gần nhau.

Trong dịp tiếp xúc đầu tiên nhân Hội nghị G-20 tại Luân Đôn hồi tháng 4, Tổng thống Ô-ba-ma và Tổng thống Mét-vê-đép đã cam kết hợp tác để giảm thiểu kho vũ khí hạt nhân và giải quyết cuộc chiến ở áp-ga-ni-xtan. Những ngày qua, nhiều thông tin lạc quan đã được ghi nhận về NATO và Nga đã nối lại hợp tác quân sự. Cư-rơ-gư-xtan tiếp tục cho Mỹ sử dụng căn cứ quân sự tại Ma-nát. Nga cũng đồng ý cho NATO trung chuyển qua nước này quân cụ và cả vũ khí cho chiến trường áp-ga-ni-xtan.

Trong bối cảnh đó, mọi hy vọng đang đổ dồn vào cuộc gặp rất quan trọng diễn ra giữa hai nguyên thủ Nga và Mỹ, trong khuôn khổ chuyến thăm Nga của Tổng thống Mỹ Ô-ba-ma từ ngày 6-7. Chương trình nghị sự của cuộc gặp thượng đỉnh này đề cập đến tiến trình đàm phán Nga - Mỹ về hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược mới (START-2) nhằm thay thế STRAT-1 hết hiệu lực vào cuối năm nay. Và cùng với nó là thái độ của Oa-sinh-tơn trước đề nghị của Mát-xcơ-va về việc triển khai hệ thống NMD và những vấn đề quốc tế nóng liên quan đến chương trình hạt nhân của CHDCND Triều Tiên và I-ran, tình hình Gru-di-a, áp-ga-ni-xtan, Trung Đông, như một điều kiện để thỏa thuận được ký kết.

Có thể nói, trong cuộc mặc cả thẳng thắn này, việc Mỹ giải quyết vấn đề lá chắn tên lửa triển khai tại Đông Âu thế nào sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến thỏa thuận START mới.

Tổng thống Mỹ B. Ô-ba-ma và Tổng thống Nga Đ. Mét-vê-đép tuyên bố đạt được thoả thuận về nhiều vấn đề, trong đó có thoả thuận khung về cắt giảm vũ khí hạt nhân và các bước trong chiến lược chống khủng bố.

Rõ ràng, chuyến công du đầu tiên của Tổng thống Mỹ Ô-ba-ma tại Mát-xcơ-va đã đem lại thành quả đầu tiên xuất phát từ những nỗ lực của Điện Crem-li và Nhà Trắng. Nó khởi động lại mối quan hệ từng mâu thuẫn dưới thời Tổng thống Bu-sơ và được xem như đánh dấu một bước đột phá trong quan hệ Nga-Mỹ .

MINH PHƯƠNG