Đằng sau sự hỗn độn của các cuộc bạo loạn chính trị đó, ngày càng lộ rõ nguyên nhân về sự phá sản của chủ nghĩa tự do mới và sự can thiệp của phương Tây.
Từ lâu, Mỹ và các thế lực phương Tây đã thực hiện chiến lược nhằm làm bá chủ Bắc Phi - Trung Đông và thế giới Ả-rập. Tất cả các chế độ theo khuynh hướng dân tộc tiến bộ đều bị Nhà Trắng xếp vào danh sách cần loại bỏ và Li-bi không nằm ngoài tầm ngắm. Để biến thế giới Ả-rập thành nhân tố phục vụ lợi ích chiến lược của Mỹ, các ông chủ Nhà Trắng đã ráo riết áp đặt mô hình tự do mới lên đời sống kinh tế xã hội của các quốc gia trong khu vực, thúc đẩy mô hình dân chủ theo các chuẩn mực Mỹ và phương Tây. Kinh tế tuy tăng trưởng nhưng không có ổn định vĩ mô, phụ thuộc ngày càng nhiều vào các nhân tố bên ngoài; phân hóa xã hội, chênh lệch giàu nghèo trầm trọng; giá trị văn hóa truyền thống, bản sắc dân tộc, đạo lý Hồi giáo bị xâm hại nặng nề; căng thẳng xã hội âm ỉ kéo dài và sẵn sàng bùng phát; chủ nghĩa cực đoan tôn giáo tái hiện như sự phản kháng sống còn đối với văn minh ngoại lai… Bão táp chính trị ở Li-bi là hệ quả không tránh khỏi của sản phẩm mô hình tự do mới đó.
Cuộc khủng hoảng tại Li-bi đang leo thang nghiêm trọng và hiện thời một số thế lực phương Tây đang khoét sâu thêm mâu thuẫn tại Li-bi bằng những cáo buộc nhằm vào nhà lãnh đạo M. Ga-đa-phi và kêu gọi lật đổ chính phủ đương nhiệm bởi ông là đồng minh của các phong trào chống chủ nghĩa đế quốc.
Khi lên nắm quyền vào năm 1969 sau một cuộc đảo chính quân sự, ông đã quốc hữu hóa lĩnh vực dầu mỏ của Li-bi và sử dụng một phần lớn số tiền này để phát triển kinh tế đất nước. Điều kiện sống của người dân đã được cải thiện đáng kể. Vì vậy mà các thế lực của phương Tây quyết tâm đè bẹp Li-bi và họ đã áp đặt nhiều lệnh trừng phạt hòng làm “chảy máu” nền kinh tế nước này. Mặt khác, Li-bi là nước sản xuất dầu mỏ lớn thứ ba ở châu Phi và cũng là nước có trữ lượng lớn nhất của lục địa đen với 44,3 tỷ thùng đã được kiểm chứng. Đây là một nước có dân số tương đối ít, nhưng có tiềm năng lớn đối với các công ty dầu khí khổng lồ để làm ra nhiều lợi nhuận. Đó là của cải to lớn nhìn thấy tại Li-bi và đó chính là nền tảng cho những mối quan tâm của Mỹ và phương Tây khi nói về dân chủ và nhân quyền của người dân Li-bi.
Sau cuộc chiến tranh do Mỹ phát động xâm lược I-rắc năm 2003, ông Ga-đa-phi đã cố gắng loại trừ các mối đe dọa chống lại Li-bi bằng việc đưa ra những nhượng bộ quan trọng về chính trị và kinh tế. Tổng thống Li-bi không chỉ mở cửa nền kinh tế cho các ngân hàng và các công ty nước ngoài mà còn đáp ứng những đòi hỏi "điều chỉnh cơ cấu" từ Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và tư nhân hóa nhiều doanh nghiệp nhà nước, làm giảm đáng kể các khoản trợ cấp của nhà nước về thực phẩm và nhiên liệu. Chính mức giá cao và tình trạng thất nghiệp do các cuộc nổi loạn nổ ra từ cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã khiến cuộc sống của người dân Li-bi gặp nhiều khó khăn.
Tuy nhiên, điều quan trọng là nhiều nhân vật được phương Tây “tung hứng” với tư cách là các nhà lãnh đạo đối lập chính là các nhân viên “nằm vùng” của phương Tây. Các phương tiện truyền thông của Mỹ và phương Tây hỗ trợ nhiều phóng sự về các sự kiện do các nhóm lưu vong của Mặt trận quốc gia vì sự bảo vệ Li-bi dựng lên.
Cho dù có được những nhượng bộ từ Tổng thống Ga-đa-phi song vẫn là không đủ đối với các ông chủ dầu mỏ phương Tây, bởi họ muốn một chính phủ ở Li-bi có thể điều khiển trực tiếp, nắm giữ và thao túng. Tại Mỹ, một số thế lực đang cố gắng phát động ở quy mô đường phố một chiến dịch ủng hộ sự can thiệp như thế của Mỹ. Hiện các phương tiện truyền thông lớn ở Mỹ đang thổi phồng khả năng Oa-sinh-tơn có thể can thiệp quân sự ở Li-bi.
Họ không chỉ chống phá bằng các vũ khí truyền thông, mà bằng cả hăm dọa quân sự, bằng sự hiện diện của tàu sân bay, tàu chiến với hàng nghìn lính thủy đánh bộ ăn chực nằm chờ sát nách quốc gia vốn đã làm Nhà Trắng mất mặt nhiều năm qua. Thêm nữa, họ còn chống phá Ca-đa-phi bằng sức mạnh của quyền lực chinh trị quốc tế, chủ yếu là thông qua Liên hợp quốc, với những nghị quyết cấm vận nguy hiểm.
Tuy nhiên, dư luận nhiều nước trên thế giới đều không ủng hộ việc sử dụng hành động quân sự và nhắc nhở tất cả những người có thiện chí rằng hàng triệu người đã chết và hàng triệu người phải tị nạn do sự can thiệp của Mỹ tại I-rắc và Áp-ga-ni-xtan. Điều này cho thấy mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng tại Li-bi đang gây ra với không chỉ người dân nơi đây mà còn khiến hàng chục quốc gia có người làm việc tại đất nước này phải chịu hệ lụy. Các phe phái Li-bi đang đứng trước ngã rẽ nhạy cảm giữa một bên là cuộc khủng hoảng nhân đạo với cả dân sở tại lẫn người nhập cư do nội chiến và bên kia là sự hòa giải để chấm dứt bế tắc thông qua đối thoại và sự đồng thuận của cả xã hội mà không có sự ép buộc từ bên ngoài. Điều đó có ý nghĩa quyết định với tương lai quốc gia được xem là giàu có nhất Bắc Phi này. Vì thế, vấn đề của Li-bi phải do chính quyền và nhân dân Li-bi giải quyết là thông qua giải pháp chính trị, trên cơ sở luật pháp quốc gia và tôn trọng các giá trị chung của cộng đồng quốc tế.
MINH PHƯƠNG