Không thể phủ nhận quan hệ Nga - Mỹ hay Nga - NATO đang có bước tiến đáng kể. Trên thực tế, chính quyền Tổng thống Mỹ Ba-rắc Ô-ba-ma đã đưa ra nhiều thay đổi, cải tiến cơ bản về hệ thống lá chắn tên lửa tại châu Âu so với kế hoạch của người tiền nhiệm Gioóc-giơ Bu-sơ. Nhiệm kỳ của các vị tổng thống thì cứ đến rồi lại đi trong khi công nghệ thì ngày càng tiến bộ.
Thế nhưng, định hình lại mối quan hệ đó trên thực tế là một quá trình bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố; trong đó nghi kỵ luôn là một rào cản khó vượt. Những do dự trong quá trình cải thiện hợp tác giữa hai bên lại đang làm dấy lên mối lo ngại về cuộc chạy đua vũ trang mới. Bởi nhìn vào những động thái của hai bên trong những ngày gần đây thì dường như thực tế đang diễn ra không dễ dàng như những gì thế giới đang trông đợi. Và có nhiều chuyên gia Nga đã bắt đầu bày tỏ nghi ngại về khả năng người kế nhiệm của ông Ô-ba-ma sẽ tiếp tục đưa ra những thay đổi đối với kế hoạch lá chắn tên lửa.
Có thể nói, trên thực tế, kiểm soát vũ khí không phải là vấn đề quá hệ trọng trong bối cảnh chính trường Mỹ đang bị chi phối nặng nề bởi những lo toan kinh tế. Điều cốt yếu là, những chia rẽ trong môi trường chính trị khiến cho người của đảng Cộng hòa khó có thể trao cho người của đảng Dân chủ một chiến thắng được xem là thành tựu đối ngoại đỉnh cao của ông B.Ô-ba-ma. Vì thế, đảng Cộng hòa đang khai thác triệt để vấn đề này nhằm gây sức ép với Tổng thống B.Ô-ba-ma trong nhiều lĩnh vực khác. Ngoài ra, cái khó của ông B.Ô-ba-ma tại Thượng viện vào cuối tháng 12 là tại cuộc bầu cử giữa kỳ vừa qua, đảng Dân chủ đã để mất một số ghế cho phía Cộng hòa. Điều này đồng nghĩa với việc Tổng thống B.Ô-ba-ma sẽ phải nỗ lực hơn nữa để thuyết phục ít nhất 14 nghị sĩ đối lập bên cạnh 53 nghị sĩ Dân chủ thì mới đủ 2/3 số phiếu cần thiết để thông qua START.
Trước những tình tiết cho thấy, tương lai START mới được phê chuẩn đang ngày một trở nên xa vời, một số chuyên gia quân sự Nga đã đưa ra kịch bản đối phó trong trường hợp START mới không nhận được sự đồng thuận của Quốc hội hai nước. Nga sẽ triển khai các hệ thống tên lửa chiến thuật tại các khu vực phía Tây để có thể nhằm mục tiêu vào hệ thống tên lửa đạn đạo do Mỹ triển khai tại khu vực Đông Âu. Trên thực tế, Nga có mọi điều kiện cần thiết để có thể thực hiện kịch bản này, thậm chí gồm cả việc triển khai hệ thống tên lửa Iskander-M được trang bị thêm hai tên lửa hành trình với khả năng tương đương như tên lửa đạn đạo. Những thiết bị tên lửa này có tầm bắn hữu dụng lên tới 400km và có thể mang theo các đầu đạn hạt nhân cũng như các đầu đạn thông thường, đủ mạnh để “cân sức” với hệ thống lá chắn tên lửa của Mỹ. Đồng thời, Nga sẽ rút khỏi Hiệp ước cắt giảm vũ khí chiến lược mới (hay còn gọi là START-3).
Tuy nhiên, hiện có một trùng lặp là cho đến nay, bản tài liệu này vẫn chưa được Quốc hội hai nước thông qua. Thật có lý khi cho rằng sự đồng thuận tại Li-xbon vừa qua chỉ mang tính nguyên tắc. Nói một cách hình tượng hơn, Nga chưa thể trao chìa khóa an ninh cho người khác dù chỉ trong giây lát; ngược lại Mỹ và NATO cũng chưa sẵn sàng có hành động tương tự.
Khi cân nhắc tất cả các yếu tố trên thì rõ ràng, bất kỳ một trạng thái đối đầu mới nào giữa Nga và Mỹ đều gây bất lợi đối với cả hai bên. Nhất là sau khi Thủ tướng Nga Vla-đi-mia Pu-tin vừa tuyên bố, Nga sẽ buộc phải tăng cường lực lượng hạt nhân nếu Mỹ không phê chuẩn START mới. Còn trong Thông điệp Liên bang ngày 30-11, Tổng thống Nga D.Mét-vê-đép đã không úp mở khi khẳng định rằng, trong trường hợp kế hoạch NMD chung với châu Âu thất bại, Nga cần phải xây dựng các loại hình vũ khí tấn công mới
Đây không phải là lần đầu tiên, Nga bày tỏ sự nghi ngại về tương lai bất thành của việc hợp tác trong lĩnh vực phòng thủ tên lửa cũng như đưa ra những phản ứng của Nga trước vấn đề này. Song cái giá phải trả cho sự lựa chọn này lại không hề rẻ bởi trên thực tế, nó liên quan đến sự gia tăng đáng kể về mặt số lượng của các lực lượng hạt nhân chiến lược, kèm theo đó là nguy cơ xảy ra một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân mới.
THANH LÂM