Tình trạng thiếu hụt thuốc và vật tư, thiết bị y tế đang ảnh hưởng hết sức tiêu cực đến sức khỏe và sinh mệnh của hàng nghìn, hàng vạn bệnh nhân trong cả nước. Tình trạng này có nguyên nhân khách quan là khi cả Ngành Y tế tập trung vào phòng, chống đại dịch Covid-19, thì các lĩnh vực khác, trong đó có thuốc và vật tư, thiết bị y tế đã ít được quan tâm hơn.

Tuy nhiên, trong cuộc khủng hoảng thiếu thuốc và vật tư, thiết bị y tế hiện nay, nguyên nhân chủ yếu là sự né tránh trách nhiệm. Sau khi hàng loạt các quan chức y tế bị xử lý kỷ luật, xử lý hình sự, xu thế bị động, ngồi chờ đang bao trùm lên hầu hết các bệnh viện, các cơ quan y tế. Điều đáng nói, bị động, ngồi chờ đang là tình trạng chung của nền công vụ, chứ không chỉ của riêng Ngành Y tế. Đây chính là lúc chúng ta cần đưa Kết luật 14 của Bộ Chính trị (ban hành ngày 22-9-2021) về chủ trương khuyến khích và bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung vào cuộc sống. Điều này là rất cần thiết để kích hoạt lại sự năng động của toàn bộ hệ thống, trong đó có Ngành Y tế.

Kết luận 14 của Bộ Chính trị thật sự là tấm lá chắn tin cậy bảo vệ cho những cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung, vì sự thịnh vượng của đất nước.

Có thể, các Bộ, ngành, trong đó có Ngành Y tế đã không dám quyết đáp chỉ vì họ không thể tuân thủ hết được “1001” các thủ tục mà pháp luật áp đặt, chứ chưa hẳn là vì họ thiếu tình thần trách nhiệm. Trong trường hợp này, Kết luận 14 của Bộ Chính trị ra đời phải chăng có thể góp phần tháo gỡ những vướng mắc, cản trở về thủ tục? Theo Kết luận thì các sáng kiến nếu vì lợi ích chung thì chỉ cần không trái với Hiến pháp và Điều lệ của Đảng là đã có thể trình cấp thẩm quyền phê duyệt để có thể triển khai. Khi triển khai nếu không đạt được hoặc chỉ đạt được một phần kết quả thì vẫn được miễn truy cứu trách nhiệm.

Kết luận 14 quả thực có thể mở đường cho một định hướng tư duy mới để thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo và tình thần dám nghĩ, dám làm trong toàn bộ nền quản trị của đất nước ta. Quan trọng nhất là các tư tưởng cơ bản của Kết luật phải được cụ thể hóa trong hoạt động lập pháp của Nhà nước.

Có hai vấn đề liên quan đến hoạt động lập pháp cần phải được xử lý càng sớm, càng tốt. Một là, sự chồng chéo, sự xung đột của các văn bản pháp luật. Hai là sự lạm dụng điều chỉnh trong hoạt động xây dựng pháp luật.

Vể sự chồng chéo, xung đột của pháp luật, rõ ràng khi pháp luật chồng chéo và xung đột, thì cách tốt nhất là né tránh việc ban hành quyết định, vì cán bộ, công chức quyết kiểu gì cũng sẽ sai phạm. Đơn giản là vì tuân thủ luật này, thì sẽ vi phạm luật khác. Mà như vậy, thì không làm gì cả là vừa an toàn và vừa có lợi. Càng làm nhiều thì càng sai phạm nhiều. Cuối cùng, không khéo những người không làm gì cả sẽ được lên chức, những người dám quyết đáp để thúc đẩy công việc lại bị kỷ luật, thậm chí bị tù tội.

Để khắc phục sự chồng chéo, sự xung đột giữa các văn bản pháp luật, chúng ta cần phải hoàn thiện quy trình lập pháp, mà trước hết là hoàn thiện kỹ thuật soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật. Hiện nay, các văn bản này đang được soạn thảo phân tán ở rất nhiều Bộ, ngành và phần lớn bởi những người không được đào tạo về kỹ thuật soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật. Tốt nhất là nên soạn thảo văn bản một cách tập trung. Tất cả các văn bản quy pham pháp luật đều cần được soạn thảo bởi một cơ quan có chuyên môn sâu về công việc này. Một cơ quan như vậy có thể là Cục Soạn thảo văn bản quy phạm pháp luật thuộc Bộ Tư pháp chẳng hạn. Các Bộ chuyên môn chỉ tập trung nghiên cứu và thúc đẩy chính sách lập pháp. Nếu chính sách lập pháp của họ được Chính phủ phê chuẩn thì sẽ được chuyển cho Cục Soạn thảo văn bản để được soạn thảo thành văn bản quy phạm pháp luật. Làm được như vậy, không chỉ chất lượng các văn bản pháp luật sẽ được nâng cao, mà sự chồng chéo, sự xung đột cũng sẽ được khắc phục.

Về  sự lạm dụng điều chỉnh, không biết từ bao giờ, nhưng mỗi khi đối mặt với bất cứ một vấn đề gì trong cuộc sống, chúng ta đều nghĩ rằng phải ban hành pháp luật. Đây là một lỗi rất lớn về tư duy. Bởi vì rằng tự do quan trọng hơn điều chỉnh. Tự do là một giá trị tự thân và một giá trị tuyệt đối. Điều chỉnh là một giá trị tương đối và chỉ có giá trị khi đó là một sự cần thiết. Có tự do mới dễ sáng tạo, mới dễ dám nghĩ dám làm. Điều chỉnh có thể giúp chúng ta xử lý một vấn đề nào đó, nhưng đó phải là một sự bắt buộc vì không còn lựa chọn khác. Bởi vì rằng lạm dụng điều chỉnh sẽ trói chặt chân tay của chúng ta. Khi làm bất cứ một việc gì cũng phải tuân thủ “1001” các quy định chặt chẽ của pháp luật, thì cán bộ, công chức còn có thể dám nghĩ, dám làm theo cách nào được đây?

Chính vì vậy, nếu nói về việc dám nghĩ, dám làm, thì ở đây chúng ta cần phải đổi mới tư duy lập pháp của mình. Trước hết là chớ nên lạm dụng điều chỉnh, chớ nên gặp bất cứ vấn đề gì thì cũng nghĩ là phải ban hành pháp luật để xử lý. Cách tư duy nói trên sẽ đẻ ra vô tận xiềng xích trói chặt tất cả chúng ta, cũng như trói chặt nhiều cơ hội và tiềm năng của đất nước.

Để tránh việc lạm dụng điều chỉnh, Quốc hội các nước trên thế giới đều tổ chức xem xét các dự luật một cách rất cẩn trọng qua ba lần thảo luận. Trong đó, lần thảo luận thứ nhất là về việc có thật sự cần phải ban hành một đạo luật như vậy hay không. Về cơ bản, Quốc hội các nước sẽ bác bỏ bất kỳ dự luật nào nếu thấy không cần thiết hoặc nếu thấy quyền tự do của người dân bị ảnh hưởng nặng nề. Có lẽ Quốc hội nước ta cũng cần tổ chức một phiên thảo luận như vậy để xem xét về sự cần thiết của các dự luật.

TS. Nguyễn Sĩ Dũng