“Vietlott 300 tỷ sắp nổ” - trên nhiều tờ báo điện tử chính thống thường chạy những dòng tít như vậy. Khi đọc những dòng đó, khó ai có thể kiềm lòng trong việc chi ra 10.000 đồng để chờ vận may. Ngay cả những người không hề trông chờ vận may thì cũng thích tham gia cho vui vì nghĩ: “Nếu không trúng thì cũng đóng góp một phần vào công cuộc kiến thiết nước nhà”.

Những con số nhìn vào nền “kinh tế xổ số” ở Việt Nam đáng để chúng ta giật mình! Báo cáo ngân sách nhà nước năm 2019 cho thấy, doanh thu xổ số đạt 29.000 tỷ đồng, dự toán năm 2020 được Quốc hội phê duyệt là 31.700 tỷ đồng. So với dự toán thu từ dầu thô năm 2020 là 34.000 tỷ đồng thì ta thấy “tầm vóc” của doanh thu từ vé số đã lớn đến cỡ nào. Đáng nói hơn, theo thống kê của Bộ Tài chính được đăng tải trên Báo Tuổi trẻ, số tiền nộp ngân sách của hoạt động xổ số chiếm tỷ lệ rất lớn trong tổng thu ngân sách ở các tỉnh phía Nam. Cụ thể như Bạc Liêu, chiếm 40,54%; Sóc Trăng chiếm 27,52%. Nhiều tỉnh miền Tây Nam Bộ, doanh thu từ hoạt động kinh doanh xổ số nhiều năm nay lớn hơn cả tổng thu ngân sách địa phương.

Xổ số là một hoạt động kinh tế đã có lịch sử từ hàng nghìn năm nay. Từ trước Công nguyên, người Trung Quốc đã có trò “bạch cấp phiếu”, rút thăm trúng thưởng. Hoạt động này nhanh chóng được các nhà nước phong kiến tận dụng để trở thành kênh huy động nguồn lực phục vụ xây dựng quân đội, thành lũy, cung điện. Lúc đầu là trò giải trí để quyên góp tiền bạc từ những người giàu có, sau đó trở thành kênh thu hút vốn từ mọi thành phần xã hội, đặc biệt là từ... người nghèo. Bởi người nghèo là những người đặt hy vọng vào việc bỏ ra một số tiền nhỏ nhất mà có thể đổi đời nhanh chóng nếu trúng số độc đắc. Ở Pháp, năm 1836, Nhà nước quyết định ngừng hoạt động xổ số vì ngành này bị cho là bóc lột người nghèo; điều này trái hẳn với mục đích cao cả của xổ số là đầu tư, kiến thiết đất nước và đóng góp vào mạng lưới an sinh xã hội.

Ở nước ta, bên ngoài hoạt động xổ số của Nhà nước thì một hoạt động tương tự của tư nhân là lô đề, cờ bạc cơ bản bị pháp luật cấm. Điều này được số đông nhân dân ủng hộ, vì lô đề, cờ bạc là hoạt động không tạo ra của cải vật chất phục vụ con người. Nó chỉ chuyển tiền từ túi người này sang túi người khác.

Nếu chỉ xét từ khía cạnh này, thì hoạt động xổ số cũng không đáng được khuyến khích phát triển, vì phát triển thái quá, phát triển tới mức chiếm 30-40% nguồn thu ngân sách của một địa phương thì người dân còn đâu thì giờ, tâm trí đầu tư cho phát triển sản xuất, nâng cao năng suất và chất lượng lao động.

Chưa kể, ở nước ta, lợi nhuận của các công ty xổ số kiến thiết được sử dụng như thế nào, quyền giám sát và sử dụng của người dân cụ thể ra sao... vẫn còn nhiều vấn đề chưa minh bạch. Hiện chỉ có Đà Nẵng, công khai việc chuyển toàn bộ nguồn thu của Công ty Xổ số kiến thiết vào phục vụ hoạt động của Bệnh viện Ung bướu Đà Nẵng, là người dân có thể biết và giám sát tương đối minh bạch.

Nếu như các công ty xổ số kiến thiết phát triển rất mạnh ở miền Nam, đến mức gây lo ngại về hậu quả đối với nền sản xuất thì các công ty xổ số ở các tỉnh phía Bắc lại hoạt động khá èo uột. Điều này lại gây ra một nỗi lo khác là ở phía Bắc, lô đề, cờ bạc, cá cược hoạt động lấn át các công ty xổ số; tuy bị pháp luật ngăn cấm nhưng gần như vẫn hoạt động công khai. “Lô đề ra đê mà ở”. Biết bao gia đình tan nát, biết bao người lâm cảnh tù tội vì lô đề, cờ bạc trong khi Nhà nước lại không hề thu được đồng nào từ hoạt động ngầm mà công khai này.

Lênin đã có lời huấn thị rất quan trọng, rằng tăng năng suất lao động là vấn đề cực kỳ quan trọng của nhà nước vô sản sau khi đã làm cách mạng, giành chính quyền thành công. Ở nước ta, một trong những điều đau đầu nhất của các nhà lãnh đạo (và cũng là nỗi nhục của đất nước) là làm thế nào thoát cảnh “đội sổ” trong khu vực về năng suất lao động.

Để giải quyết vấn đề này có nhiều việc phải làm, nhưng có một giải pháp rất cơ bản là người dân phải tham gia vào các hoạt động sản xuất ra của cải vật chất với năng suất, chất lượng đáp ứng được nhu cầu thị trường ngày càng tốt hơn. Muốn thế thì phải giám bớt đầu tư thời gian, tiền bạc, trí tuệ, công sức vào các hoạt động không tạo ra của cải vật chất như xổ số, lô đề, cờ bạc...

Không đất nước nào giàu lên được nhờ dân chơi xổ số, đó là điều chắc chắn!

Hà Thanh