Tổng thống Mỹ - Joe Biden họp thượng định trực tuyến nhóm Bộ Tứ với lãnh đạo Nhật Bản, Ấn Độ và Australia từ điểm cầu Washington.

Hội nghị thượng đỉnh lần đầu tiên của nhóm Bộ Tứ giữa các nhà lãnh đạo của Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia ngày 12-3 đã ra tuyên bố chung “Tinh thần Bộ Tứ”. Câu cú chặt chẽ, đầy ẩn ý, tuyên bố nhấn mạnh đến cam kết của nhóm này trong việc thúc đẩy một trật tự tự do, rộng mở và dựa trên luật lệ; đồng thời hàm ý nhắm vào quốc gia nào trái lại tinh thần này. Với sức mạnh về mọi mặt cùng cam kết đanh thép, nhóm Bộ Tứ sẽ nhanh chóng biến tinh thần này thành hành động trên thực địa.

Khuôn khổ Bộ Tứ hình thành từ năm 2007 nhưng mãi đến năm 2019 nhóm này mới có cuộc họp cấp bộ trưởng đầu tiên. Ngày 12-3-2021, sau 14 năm kể từ khi ý tưởng thành lập được nhen nhóm, người đứng đầu Chính phủ của bốn quốc gia mới lần đầu tiên cùng ngồi lại trong khuôn khổ của một Hội nghị thượng đỉnh, dù đó là hình thức trực tuyến do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Trong Tuyên bố chung được đưa ra sau cuộc họp do Mỹ khởi xướng này, Tổng thống Mỹ - Joe Biden, Thủ tướng Australia - Scott Morrison và Thủ tướng Nhật Bản - Suga Yoshihide tái khẳng định cam kết về hợp tác bốn bên. Bốn quốc gia trong nhóm mang đến những quan điểm đa dạng và thống nhất trong một tầm nhìn chung vì khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Các bên sẽ nỗ lực vì một khu vực tự do, rộng mở, bao trùm, lành mạnh, dựa trên "các giá trị dân chủ và không bị hạn chế bởi sự cưỡng ép".

Có thể thấy, cam kết của lãnh đạo bốn quốc gia nhằm hợp lực mở rộng việc sản xuất vaccine an toàn, giá rẻ, hiệu quả và nâng cao khả năng tiếp cận công bằng, để đẩy nhanh tốc độ phục hồi kinh tế và mang lại lợi ích cho nền y tế toàn cầu là rất mạnh mẽ. Các nhà lãnh đạo Bộ Tứ  nhất trí kết hợp các khả năng tài chính, sản xuất và phân phối để cung cấp 1 tỷ liều vaccine Covid-19 tại châu Á trước cuối năm 2022. Đây quả là một phao cứu sinh cho châu Á trước sự thiếu hụt nguồn cung vaccine ngừa Covid-19 trong lúc một số quốc gia sản xuất được vaccine, dù chưa biết chất lượng ra sao, dùng vaccine như một con bài ngoại giao.

Việc Bộ Tứ bắt tay để ứng phó Covid-19 hay biến đổi khí hậu như trong tuyên bố xét cho cùng vẫn chỉ là để xử lý bài toán trước mắt. Mục tiêu chính của Bộ Tứ vẫn nhằm vào Trung Quốc bởiý tưởng hình thành Bộ Tứ được nhen nhóm từ 14 năm trước, thời chưa có Covid-19 và vấn đề biến đổi khí hậu chưa được thực sự coi trọng. Chả vậy mà Bắc Kinh đã nhiều lần tố cáo Bộ Tứ là một Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) tại châu Á nhằm kiềm chế Trung Quốc. Trong khi đó, ngay trước Hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của Bộ Tứ, Thời báo Hoàn cầu của Trung Quốc cũng nhận định rằng: Bộ Tứ là một “âm mưu của Washington chống lại Bắc Kinh”. Một bài xã luận của báo này “đe” rằng: “Bộ Tứ không phải là một liên minh các nước chung chí hướng như Mỹ tuyên bố. Ba nước còn lại sẽ phải đối mặt với sự khó xử giữa sức ép từ Mỹ và lợi ích mà họ có được cùng Trung Quốc”.

         Vậy Bộ Tứ nhằm vào Trung Quốc như thế nào? Có thể thấy, trong chương trình nghị sự của Bộ Tứ có phần bàn về Trung Quốc. Trong khi đó, các từ ngữ trong tuyên bố chung tuy không nói theo cách “chỉ mặt đặt tên” nhưng đọc lên ai cũng hiểu đó là Bắc Kinh. Ví dụ, tuyên bố nhấn mạnh bốn bên cam kết thúc đẩy một trật tự tự do, rộng mở, dựa trên luật lệ và bắt nguồn từ luật pháp quốc tế để thúc đẩy an ninh, thịnh vượng cũng như chống lại các mối đe dọa ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và các khu vực khác; ủng hộ pháp quyền, tự do hàng hải và hàng không, giải quyết hòa bình các tranh chấp; cam kết làm việc cùng nhau và với nhiều đối tác; tái khẳng định sự ủng hộ mạnh mẽ của Bộ Tứ đối với sự đoàn kết và vai trò trung tâm của ASEAN cũng như Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Trong một đoạn khác, tuyên bố nêu rõ Bộ Tứ sẽ tiếp tục ưu tiên vai trò của luật pháp quốc tế trong lĩnh vực hàng hải, đặc biệt như được phản ánh trong Công ước của Liên Hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS), và thúc đẩy hợp tác, bao gồm cả trong lĩnh vực an ninh hàng hải, nhằm giải quyết các thách thức đối với trật tự hàng hải dựa trên luật lệ ở Biển Đông và Biển Hoa Đông. Với những diễn biến trên các vùng biển trong khu vực, thì lời lẽ của tuyên bố nhắm vào Bắc Kinh là quá rõ.

         Đáng nói, từ lời nói đến hành động của Bộ Tứ sẽ rất nhanh. Covid-19 đòi hỏi phải hợp tác ứng phó khẩn cấp. Cạnh tranh toàn diện Mỹ-Trung tiếp tục gay gắt dưới thời của ông Joe Biden đòi hỏi Mỹ phải lôi kéo đồng minh với những hành động cụ thể. Biển Đông và một số vùng biển trong khu vực vốn căng thẳng sẽ căng thẳng hơn trong thời gian tới với sự xuất hiện của nhiều tàu chiến nước ngoài và nếu các bên không kiềm chế, nguy cơ xung đột là hiển hiện.

Thanh Huyền