Chớp thời cơ phát động khởi nghĩaHuyện Bắc Sơn nằm ở phía Tây Nam tỉnh Lạng Sơn, diện tích khoảng 800km2. Địa hình Bắc Sơn hiểm trở, giữa núi rừng trùng điệp là những thung lũng rộng, những vạt ruộng phì nhiêu. Tại Bắc Sơn có 5 dân tộc anh em chung sống: Tày, Nùng, Dao, Hoa và Kinh, trong đó người Tày đông nhất, chiếm tới 80% dân số. Các cơ sở cách mạng được xây dựng ở Bắc Sơn từ rất sớm. Ngày 25-9-1936, đồng chí Hoàng Văn Thụ tổ chức kết nạp 4 quần chúng trung kiên thôn Mỏ Tát, xã Vũ Lăng vào Đảng và tuyên bố thành lập chi bộ Đảng đầu tiên ở Bắc Sơn. Ngày 25-5-1938, Hội nghị Bí thư chi bộ các xã đã bầu ra Ban cán sự Châu ủy (Huyện ủy) do đồng chí Lê Xuân Thụ làm bí thư.
Ngày 22-9-1940, phát xít Nhật đánh vào Lạng Sơn. Quân Pháp rút chạy qua Bắc Sơn về Thái Nguyên, chính quyền địch lung lay, quần chúng một số nơi nổi dậy chống lại sự cướp bóc của tàn binh Pháp. Ngày 25-9, Đảng bộ Bắc Sơn quyết định phát động quần chúng nhân dân tiến hành khởi nghĩa. Ngày 27-9-1940, tiếng súng Bắc Sơn bùng nổ. Đội tự vệ cùng hàng trăm quần chúng đánh chiếm đồn Mỏ Nhài, giải phóng châu lỵ Bắc Sơn. Đồng chí Hoàng Văn Hán thay mặt Ban chỉ huy cuộc khởi nghĩa tuyên bố xóa bỏ chính quyền thực dân phong kiến, trật tự an ninh trong các thôn xóm do nhân dân tự đảm nhiệm. Ngày 14-10, được sự chỉ đạo của đồng chí Trần Đăng Ninh thay mặt Xứ ủy Bắc Kỳ, Châu ủy Bắc Sơn quyết định thành lập Chiến khu Bắc Sơn. Ngày 16-10, Đội du kích Bắc Sơn chính thức được thành lập làm chỗ dựa cho quần chúng đấu tranh. Đây là tổ chức lực lượng vũ trang đầu tiên của cách mạng Việt Nam do Đảng Cộng sản lãnh đạo.
Trước tình hình đó, Nhật thỏa hiệp để Pháp rảnh tay đàn áp cách mạng. Ngày 28-10, cuộc mít tinh quần chúng ở Vũ Lăng chuẩn bị thành lập chính quyền cách mạng, do thiếu cảnh giác, đã bị quân Pháp đàn áp dã man. Tiếp đó, giặc Pháp điên cuồng khủng bố, du kích phải phân tán trong dân hoặc rút vào rừng, phong trào tạm lắng xuống.

Ngọn lửa Bắc Sơn luôn sáng
Mặc dù thất bại do thời cơ cách mạng cả nước chưa chín muồi, khởi nghĩa Bắc Sơn để lại nhiều bài học về thực hành khởi nghĩa, xây dựng căn cứ địa cách mạng và LLVT, mở ra thời kỳ kết hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang và khởi nghĩa vũ trang để giành chính quyền. Ngọn lửa được thắp lên ở Bắc Sơn đã sáng tỏa khắp núi rừng Việt Bắc. Chiến khu Bắc Sơn phát triển thành Chiến khu Bắc Sơn-Võ Nhai rồi mở rộng thành Khu giải phóng Việt Bắc. Đội Cứu quốc quân I được thành lập trên cơ sở Đội du kích Bắc Sơn cùng với Cứu quốc quân II, III-những đội quân tiền thân của QĐND Việt Nam, là những hạt giống Đỏ để phong trào cách mạng ngày càng phát triển mạnh mẽ, tiến tới Tổng khởi nghĩa tháng 8-1945 thành công trong cả nước.
Phát huy truyền thống cách mạng, ngày nay, nhân dân các dân tộc huyện Bắc Sơn nêu cao tinh thần đoàn kết, phát huy sức mạnh nội lực, vượt mọi khó khăn, đã đạt nhiều thành tựu trong công cuộc đổi mới, xây dựng Bắc Sơn ngày càng giàu đẹp, văn minh. Báo cáo trình Đại hội Đảng bộ huyện nhiệm kỳ 2015-2020 vừa diễn ra cho biết, 5 năm gần đây, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đạt 9,17%/năm; mức thu nhập bình quân đầu người năm 2014 đạt 23 triệu đồng, năm 2015 ước đạt 28 triệu đồng; văn hóa-xã hội có nhiều chuyển biến; QP-AN, TTATXH được đảm bảo; tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân 2,52%/năm và hiện chỉ còn 13,66%; đường giao thông liên xã được rải nhựa hoặc bê tông đạt 80%; số hộ dân được dùng điện lưới quốc gia đạt trên 98%. Bắc Sơn đã có 12 trường học đạt chuẩn quốc gia, đạt chuẩn phổ cập giáo dục mầm non 5 tuổi, phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi, phổ cập giáo dục trung học cơ sở được duy trì vững chắc. Đến nay huyện đạt 7 bác sĩ/1 vạn dân, 85% trạm y tế xã, thị trấn có bác sĩ.
5 năm tới, Bắc Sơn đặt mục tiêu tổng giá trị sản xuất một số ngành chủ yếu tăng bình quân 8-9%; tổng sản lượng lương thực hàng năm duy trì khoảng 35 nghìn tấn; tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân 2%; mỗi năm kết nạp từ 200 đảng viên trở lên; tỷ lệ tổ chức cơ sở đảng TSVM hàng năm đạt từ 60% trở lên; tỷ lệ đảng viên hoàn thành tốt nhiệm vụ hàng năm đạt 85% trở lên...
75 năm trôi qua, khởi nghĩa Bắc Sơn mãi mãi là mốc son trong lịch sử cách mạng Việt Nam, là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn cổ vũ, động viên mọi tầng lớp nhân dân Bắc Sơn, Lạng Sơn và cả nước không ngừng nỗ lực, phấn đấu, đóng góp nhiều hơn nữa trí tuệ vào công cuộc đổi mới, xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.
Duy Quang